Balenin Tarihi: Bale Nasıl Ortaya Çıktı?

Stüdyomda her dersin sonunda, öğrencilerimle birlikte "Reverans" (Reverence) yaparız. O zarif selamlaşma anında, bazen öğrencilerimin gözlerinde "Hocam, neden sadece 'teşekkürler' deyip çıkmıyoruz?" sorusunu okurum. Onlara hep şunu söylerim: "Şu an yaptığınız bu hareket, 15. yüzyılda bir kralın önünde yapılan saygı duruşunun aynısı." İşte balenin kökeni tam olarak o anın içinde saklıdır. Bale, sadece bir dans değil, yaşayan bir tarihtir.

Bugün tütülerin, point ayakkabılarının ve ışıkların altındaki o ihtişamın nereden geldiğini hiç merak ettiniz mi? "Plié" derken neden Fransızca konuşuyoruz? Bale neden bu kadar aristokrat bir hava taşıyor? 20 yılı aşkın süredir sahnede ve eğitimde bu sanata gönül vermiş bir sanatçı olarak, sizi tarih kitaplarının tozlu raflarından alıp, İtalyan saraylarının şatafatına ve Fransız krallarının salonlarına götürmek istiyorum. Gelin, bale nasıl ortaya çıktı sorusunun cevabını birlikte keşfedelim.

1. Başlangıç Noktası: İtalya Rönesansı ve "Ballo"

Pek çok kişi balenin Fransa'da doğduğunu sanır, ama bu yaygın bir yanılgıdır. Balenin tohumları aslında İtalya'da, Rönesans döneminin o zengin ve sanat dolu atmosferinde atıldı. "Bale" kelimesi, İtalyanca "dans etmek" anlamına gelen "ballare" kelimesinden türemiştir.

15. yüzyılda İtalyan asilleri, düğünlerde ve kutlamalarda misafirlerini eğlendirmek için şaşalı gösteriler düzenlerdi. Bu gösterilerde şiir, müzik, mimari ve dans iç içeydi. Ancak o zamanlar sahnede profesyonel dansçılar yoktu; bizzat soylular dans ederdi. Kostümler o kadar ağır ve kısıtlayıcıydı ki (düşünün, kat kat kadife kumaşlar, ağır mücevherler), dansçılar sadece zarif yürüyüşler ve küçük kayma adımları yapabiliyorlardı. Bugün derslerde öğrencilerime "üst bedeninizin duruşu asaletli olmalı" derken kastettiğim şey, aslında o ağır kostümleri taşıyan soyluların mecburiyetinden doğan bir estetiktir.

2. Fransa'ya Göç: Catherine de Medici Etkisi

Balenin İtalya'dan Fransa'ya transferi, tarihin en güçlü kadınlarından biri sayesinde oldu: Catherine de Medici. 1547'de Fransa Kralı II. Henry ile evlenip Fransa'ya gelin giden Catherine, yanında İtalyan sanatçılarını ve dans kültürünü de götürdü.

Fransız sarayı bu yeni eğlence türüne bayıldı. 1581 yılında sahnelenen "Le Ballet Comique de la Reine" (Kraliçe'nin Komik Balesi), tarihteki ilk tam kapsamlı bale eseri olarak kabul edilir. Bu eser tam 5 saat sürmüştü! Bugün stüdyomuzda uyguladığımız pek çok formasyonun temeli o günlerde atıldı.

3. Güneş Kral XIV. Louis: Balenin Babası

Eğer bugün bir bale kursu kapısından içeri girdiğinizde "Plié", "Tendu", "Jeté" gibi Fransızca terimler duyuyorsanız, bunun tek sebebi Kral XIV. Louis'dir. Kendisi tutkulu bir dansçıydı ve "Güneş Kral" lakabını, "Le Ballet de la Nuit" eserinde Güneş Tanrısı Apollo rolünü oynadığı için almıştı.

Louis XIV, baleyi bir eğlence aracı olmaktan çıkarıp profesyonel bir meslek haline getirdi. 1661'de dünyanın ilk dans okulu olan "Académie Royale de Danse"ı kurdu. Bu, balenin dönüm noktasıydı. Kralın dans hocası Pierre Beauchamp, bugün hala kullandığımız "Ayakların 5 Temel Pozisyonunu" o dönemde kodladı. Neden ayaklarımızı dışa çeviriyoruz (Turnout)? Çünkü o dönemde soylular, ayakkabılarındaki değerli tokaları göstermek ve eskrim (kılıç kullanma) duruşuna uygun olmak için ayaklarını yana açarlardı. Tarih, tekniğin içine işlemiştir.

4. Romantik Dönem: Tütüler ve Doğaüstü Varlıklar

19. yüzyıla gelindiğinde bale büyük bir evrim geçirdi. Sanatçılar artık mitolojik tanrıları oynamaktan sıkılmıştı; periler, hayaletler ve imkansız aşklar sahneye hakim oldu. "Romantik Bale" dediğimiz bu dönemde iki devrim yaşandı:

• Point Ayakkabısı (Pointe Shoes): İtalyan balerin Marie Taglioni, La Sylphide eserinde ilk kez parmak ucuna kalktı. Amacı teknik şov yapmak değil, yerçekiminden bağımsız, uçan bir peri gibi görünmekti.
• Romantik Tütü: Uzun, beyaz, tül etekler giyilmeye başlandı. Bu, balerine o hayaletimsi ve süzülen görüntüyü veriyordu.

Bugün yetişkin bale kursu öğrencilerim point ayakkabısı giymek istediklerinde onlara hep Taglioni'yi anlatırım. O acının ve çabanın arkasında, seyirciye "hafiflik" hissi verme arzusu yatar.

5. Rus İmparatorluk Balesi: Tekniğin Zirvesi

19. yüzyılın sonlarına doğru balenin merkezi Fransa'dan Rusya'ya kaydı. Fransız koreograf Marius Petipa, Rusya'ya giderek bugün "Klasik Bale" dediğimiz o görkemli eserleri yarattı: Kuğu Gölü, Uyuyan Güzel, Fındıkkıran...

Ruslar, Fransız zarafetini İtalyan atletizmiyle birleştirdi. Bacaklar daha yukarı kalkmaya, dönüşler (pirouette) artmaya başladı. Vaganova metodu gibi eğitim sistemleri geliştirildi. Bale, artık sadece zarif bir dans değil, olimpik düzeyde kondisyon gerektiren bir sanat formuna dönüştü.

6. Modern Bale ve Günümüz

20. yüzyılda Sergei Diaghilev'in "Ballets Russes" topluluğu ve sonrasında George Balanchine gibi dâhiler, baleyi korselerden ve ağır dekorlardan kurtardı. "Neoklasik" ve "Modern" bale akımlarıyla, hareketin kendisi ön plana çıktı.

Bugün bale eğitimi alırken aslında tüm bu tarihsel katmanları öğreniyorsunuz. Bir "Port de Bras" (kol hareketi) yaparken, o kolların yumuşaklığı Romantik dönemden; bacakların gerginliği Rus ekolünden, terimler ise Kral Louis'den mirastır. Bu zengin terminolojiyi öğrenmek, bazen yeni başlayanlar için karmaşık olabilir. Ancak endişelenmeyin, temel bale terimleri zamanla, hareketle birleşince zihninizde birleşecektir.

Geçmişin Mirası, Geleceğin Adımları

Balenin kökeni, insanlığın güzelliği ve estetiği arayışının bir özetidir. İtalyan saraylarında başlayan bu macera, bugün dünyanın dört bir yanındaki stüdyolarda, her yaştan insanın bedeninde hayat bulmaya devam ediyor.

Siz de bu köklü tarihin bir parçası olmak, yüzyıllardır süregelen bu disiplinle bedeninizi ve ruhunuzu eğitmek isterseniz, balekursu.com.tr kapıları size her zaman açıktır. Unutmayın, attığınız her adımda arkanızda 500 yıllık bir miras var.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)